Tafelberg

Al in de zeventiende eeuw trok de Tafelberg bij Blaricum-Huizen talloze bezoekers als uitkijkpunt op het hoogste punt van het Gooi. En nog steeds spreekt deze hoogte tot de verbeelding. In archiefstukken uit de vroege middeleeuwen komt al de term ‘Tafalbergon’ voor. Er zouden religieuze feesten zijn gehouden en er zou zijn geofferd. Wat klopt er van deze verhalen?

Waar ...
toegevoegd door Geopark

Al in de prehistorie was de directe omgeving van de Tafelberg een aantrekkelijke woonomgeving. Het gebied was hoog en droog en daardoor beter begaanbaar en bewoonbaar dan de moerassige laagten rond het Gooi. De bodem bestaat uit door het ijs opgestuwde rivierafzettingen, waar behalve zand ook leem en grind in voorkomt. Al vanaf circa 3000 voor Christus waren dergelijke gronden geschikt voor landbouw en voor bewoning. Vondsten van graven en van resten van potten die hier zijn gedaan wijzen op een nederzetting uit deze tijd.

Offerplaats?
De term tafelberg bestond al in de vroege middeleeuwen. We weten dat dankzij een tiende-eeuwse goederenlijst van een groot klooster in de Duitse plaats Werden met bezittingen op het Gooi. De lijst geeft aan waar land van de kerk van Naarden lag: tussen het Almere en de Tafalbergon. Vaak wordt gedacht dat de Tafelberg bij Blaricum werd bedoeld, maar waarschijnlijk werd er de hele hoogte van het Gooi mee aangeduid. Tafalbergon lijkt een meervoudsvorm, maar is volgens naamkundigen te lezen als ‘bij de Tafelberg’.

De gelijkenis met het zeer oude Tafalbergon spreekt tot de verbeelding. Er wordt wel verondersteld dat op tafelbergen religieuze feesten gehouden zijn en dat deze bergen zijn vernoemd naar offertafels die er zouden hebben gestaan. Voor deze veronderstellingen zijn echter geen concrete aanwijzingen. Toch is het goed mogelijk dat hooggelegen punten als de Tafelberg een religieuze betekenis hadden. Vaak liggen grafheuvels op dergelijke locaties. Archeologen gaan er van uit dat in de kern van de veel later opgeworpen uitzichtsheuvel een prehistorische grafheuvel verscholen zit. Er zijn crematieresten van mensen in begraven.

Eenzaam op de heide
In de prehistorie was de omgeving van de Tafelberg bewoond, maar vanaf de middeleeuwen gingen mensen liever aan de lage randen van het Gooi wonen. Daar was meer water voorhanden en daar kon rundvee op de nabije natte graslanden worden geweid. Vanaf die tijd moet de lager gelegen kern van Blaricum zijn ontstaan, net als met Laren het geval was. De top met de grafheuvel lag eeuwenlang eenzaam in het heidelandschap.
In die tijd werd de hoogte Kooltjesberg genoemd en ook die naam leverde veel later speculaties op. Op de berg zouden vuren zijn gestookt als lichtbaken voor schepen op de Zuiderzee. Doordat er toen nauwelijks bos was op het Gooi was het vuur tot op grote afstand zichtbaar. Verder zijn er ook voor deze veronderstelling geen duidelijke aanwijzingen. De afstand van ruim vier kilometer van de kust lijkt ver voor zo’n vuurbaken en wie betaalde de kosten voor het stoken van het vuur?

De eerste toeristen
In de zeventiende eeuw werd de eenzame berg opnieuw ontdekt. De Kooltjesberg bood een hoog en spectaculair uitzichtspunt in het verder vlakke West-Nederland: een ideaal uitje vanuit Amsterdam.
Omstreeks 1650 zette men op de Kooltjesberg een oriëntatietafel met daarop 58 namen van plekken die je vanaf de berg kon zien. Mogelijk werd toen al een kunstmatige uitzichtsheuvel opgeworpen. Dankzij de oriëntatietafel veranderde de naam van Kooltjesberg naar Tafelberg. Vanaf de zeventiende eeuw hebben talloze mensen op de Tafelberg van het uitzicht genoten. Een toerist uit de achttiende eeuw noemde dit in zijn beschrijvingen het mooiste uitzicht van Nederland.

Watertoren
In 1923 kreeg het hoogste punt van het Gooi weer een nieuwe functie, die van waterreservoir. Op de plek van de oudere uitzichtsheuvel kwam een grote betonnen waterbak, die vervolgens weer werd gecamoufleerd met grond. De hoge ligging maakte de bouw van een watertoren overbodig. Daarmee werd de uitzichtsheuvel weer enkele meters hoger en was uitzicht mogelijk over het opkomende bos. Om de boomgroei bij te kunnen houden, kwam er in 1934 een zes meter hoge uitzichtstoren op de heuvel. Deze raakte echter in de oorlog in verval en werd afgebroken. Inmiddels is het bos nog hoger opgegroeid en is de bebouwing van Blaricum uitgebreid tot dicht bij de Tafelberg. Verre panorama’s zijn niet meer mogelijk, maar nog altijd is er een fraai uitzicht op de Tafelbergheide en Blaricummerheide.

Aanvullende interessante publicaties

• (semi)wetenschappelijke onderbouwing (RAAP/Overland)