Onderbouwing-Aetsveldsepolder en Hinderdam

In de omgeving van Weesp bevinden zich twee interessante fenomenen, namelijk enerzijds een belangrijke afdammingslocatie van de Vecht en anderzijds een vroege, bijzondere ontginning in een landschap dat minder door een venige, alswel een kleiige ondergrond wordt gedomineerd.

Historische ontwikkeling

Pre- en protohistorisch landschap: op basis van het ‘topografisch’ archief mogen we veronderstellen, dat in het gebied waar Gein en Vecht naar het noorden meanderen nauwelijks grote hoogveenkussens voorkwamen. Dat was alleen het geval in de Bloemendaler- en Gemeenschapspolder, maar niet in de Aetsveldse polder. Hier lag uitsluitend eutroof veen, waarover in de eeuwen voor en na het begin van de jaartelling klei werd afgezet. Dat gebeurde door een verdwenen open verbinding met het Oer-IJ, waardoor bij vloed zand en klei tot aan het begin van onze jaartelling het gebied kon instromen. In toenemende mate kwam er toen ook zoet water vanuit het zuiden het gebied in. In de Aetsveldse Polder zijn op de oeverwallen sporen van bewoning uit de midden- en late ijzertijd aangetroffen.

Ontginningen en landgebruik: de Aetsveldse polder werd vanaf de oevers van de Gein en Vecht in gebruik genomen. Daarbij werden de veengronden ontwaterd, zodat erop geakkerd kon worden. Waarschijnlijk is deze broek- en bosveenontginning evenals de vergelijkbare ontginning van Abcoude relatief vroeg ter hand genomen, vóórdat de grootschalige, systematische openlegging van de andere veengebieden plaatsvond. In de verkaveling vinden we veel onregelmatigheden terug, een teken van vroege, minder centraal gestuurde ontginningen. In het centrale deel lag een brede zijdwende, een jongere restontginning die zowel waterstaatkundig als juridisch van betekenis was. Vaak behoorden zij toe aan verwanten van de initiatiefnemers van de ontginning. Op de oeverwallen, aan de basis van de veenontginningen, ontstonden boerenerven die tot op vandaag op dezelfde plek zijn blijven liggen. Binnen de polder ontstond een diversiteit aan fenomenen, zoals de middeleeuwse vestingstad Weesp in het noorden, het dijkdorp Nigtevecht in het zuiden, alsmede boerderijen en buitenplaatsen langs Vecht en Gein. Voorbeelden daarvan zijn Schoonoord en Zwaanwijk.
Op het land binnen de Vechtarm bij de Hinderdam ontstond een kleine buitenplaats, genaamd Hinderrust.

Waterbeheer: de Hinderdam werd in 1437 door de bisschop van Utrecht aangelegd in het noordelijkste deel van zijn territorium om de invloed van de Zuiderzee op overstromingen van de Vecht te verminderen. Al in 1326-1327 werd er over een dam in de Vecht gesproken, terwijl de oudere Ottenspoordam (1288) mogelijk een zijtak van de Vecht afdamde. In de dam werden sluizen gebouwd, zowel voor de schepen als de uitwatering. Zijn naam ontleende de nieuwe dam aan de hinder die deze voor de scheepvaart opleverde, terwijl er voorheen vrije doorvaart over de Vecht van Utrecht tot Muiden bestond. De Hollanders, die in die periode aan herordening van het dijkbestuur werkten, waren ontevreden met de Stichtse stap. In de eeuwen daarna werd de Hinderdam regelmatig moedwillig beschadigd, en moest dan worden hersteld vanwege de ruïneuze toestand.
De omgeving van de Hinderdam bleef een infrastructureel knooppunt. Omstreeks 1548 werd het eiland bij de Hinderdam gecreëerd door een Vechtbocht af te snijden, en in 1618 werd daar de sluis naar toe verplaatst. De Hinderdam en zijn sluizen bleven vanwege de slechte staat ook daarna een zorgenkindje. Vanaf 1579 werd ook nagedacht over verplaatsing van de sluizen naar Muiden. Nog in 1618 werd bij de Hinderdam een (tol)brug over de nieuwe sluis gebouwd, ter vervanging van een oude. Deze brug, over de nieuwe loop uit 1548, verbond Nederhorst den Berg met Holland. De brug verdween tegelijk met de sluizen in 1672-1674 en keerde tussen 1780 en 1819 kortstondig terug, opnieuw tegen betaling van tol. De verbinding, gelegen tegenover Hinderdam 16, bleef tussen 1674 en 1780 en na 1819 slechts als veer bestaan. De brug verdween in 1819 doordat deze door het vele scheepvaartverkeer alsmaar beschadigd raakte. In 1934 kwam er uiteindelijk een stuk verder noordelijk een brug die het tot op heden heeft volgehouden. Sindsdien kan wel het eiland bereikt worden via een dam (relict van de oude Hinderdam?) in de oude Vechtloop, maar kan de nieuwe loop uit 1548 niet meer overgestoken worden.
De actieve bemaling van de Aetsveldse polder als gevolg van de voortschrijdende bodemdaling startte vermoedelijk aan het eind van de vijftiende eeuw, nadat de baljuw en het stadsbestuur van Weesp in 1480 een besluit genomen hadden tot het bouwen van één of meerdere molens bij de Noordersluis. In 1873 werd deze molen vervangen door een stoomgemaal.
In 1892 opende het Merwedekanaal, dat dwars door de Aetsveldse polder werd aangelegd ter vervanging van de Keulse Vaart (over de Vecht) als hoofdroute. Het verbond Amsterdam, dat kort daarvoor met de Noordzee was verbonden, met de Rijn bij Gorinchem. Daardoor werden beide delen van de polder waterstaatkundig van elkaar gescheiden.
[Vanaf 1933 werd dit kanaal verbreed en zou naar Wijk bij Duurstede gaan lopen en Amsterdam-Rijnkanaal worden genoemd.(aanvulling Geopark)]

Militair gebruik: om de Hinderdam en de toegangswegen te beveiligen werd in 1629 in de zuidwesthoek van het eiland een aarden schans gebouwd, als onderdeel van een waterlinie. Vervolgens werden de sluizen in de Hinderdam geopend, waardoor de linie geïnundeerd werd. Deze linie ging later op in de Oude Hollandse Waterlinie.
De schans werd in 1672 versterkt en in 1673 vervangen door een gebastioneerd fort. De Hinderdam met sluis werd kort daarna overbodig door de zeesluizen bij Muiden, en kon daardoor verdwijnen. De dam werd niet herbouwd en Holland kreeg controle over het Utrechtse deel van de waterlinie.
Het fort kon intussen gebruikt worden om het verkeer over en langs de Vecht te controleren. Het had bovendien een militair gunstige ligging tussen Fort Uitermeer en Fort Kijkuit. In de negentiende eeuw werd het onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. In 1848 en 1879-1880 werd het fort in twee stappen fors aangepakt., zowel het aardwerk als de gebouwen.
In 1913 werd het fort opgenomen in de Stelling van Amsterdam en in 1922 daarmee in de Vesting Holland. In 1954 verloor het bij koninklijk besluit zijn militaire functie.
Het oostelijk deel van de Aetsveldse polder maakte bovendien deel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam en kon sinds 1892 via een inundatiesluis in het Merwedekanaal onder water gezet worden. Bij Nigtevecht ligt een fort met liniedijk en batterijen van de Stelling van Amsterdam. De stad Weesp werd in 1892 overgeheveld van de Nieuwe Hollandse Waterlinie naar de Stelling van Amsterdam.