Muiden: monding van de Vecht

bijgewerkt 17-06-2022
bron: © RAAP/Overland

Wat Hoek van Holland is voor de Maas en Katwijk voor de Rijn, is Muiden voor de Vecht: hier mondt de rivier uit in de zee. Anders dan bij zijn grote broers in het zuidwesten is de monding van de Vecht nog grotendeels de oorspronkelijke loop. We vinden dan ook nog steeds belangrijke oude ‘wachters’ langs de rivier, zoals het Muiderslot. De belangrijkste ingreep in de rivier is de aanleg van de zeesluizen uit 1672-1674. Waarom zijn ze hier gebouwd?

Waar ...
toegevoegd door Geopark

De Vecht als Rijnarm
Meer dan 3000 jaar geleden functioneerde de Vecht als afwateringsgeul voor het water dat uit het veengebied in noordelijke richting wegliep. Toen de Rijn zo’n 1000 jaar voor Christus echter naar het noorden doorbrak, koos hij zijn loop via de geul van de Vecht. Daarmee werd de Vecht een zijarm van de Rijn. Langs deze rivier ontwikkelden zich ook lage ruggen doordat het stromende water daar gronddeeltjes achterliet: oeverwallen. In het noordelijk deel, nabij Muiden, waren deze erg laag. Het veen, dat door de natte omstandigheden steeds verder groeide, groeide ook over deze oeverwallen heen.

Waken over de monding
De monding van de Vecht was al in de vroege middeleeuwen een strategische locatie. Vóór 944 lag er al een tol aan de Vecht in Muiden. Daarbij was deze plek een soort voorpost van de Utrechtse bisschoppen. De tolheffing bestond vermoedelijk meer dan 1000 jaar, in ieder geval tussen de tiende en twintigste eeuw. In november 1928 werd deze opgeheven. Vanaf de vroege dertiende eeuw werd tol geheven vanuit het Muiderslot. Dat slot geeft in pure vorm het belang van de riviermonding aan. Het werd aan het einde van de dertiende eeuw versterkt om als verdediging tegen binnenvallende Friezen te kunnen dienen. Muiden zelf werd een vestingstad. Het kasteel in zijn huidige vorm dateert uit de veertiende eeuw.

De tijden veranderden, maar het Muiderslot bleef steeds in nieuwe omstandigheden een wachter voor de Vechtmonding. Vanaf 1672 maakte het slot, met zijn wallen, deel uit van de Oude en later de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Deze militaire verdedigingszone, een linie, functioneerde doordat het maaiveld van het veengebied van West- en Midden-Nederland door ontwatering door de eeuwen heen sterk gedaald was. Het kon daardoor onder water worden gezet, waardoor de vijand niet verder kon. In 1954, na bijna zeven eeuwen, verdween de militaire betekenis van het slot.

De rivier beheersen
De plaats waar de Vecht in de zee uitmondde was niet alleen militair-strategisch van belang, maar ook waterstaatkundig. Een zeewering van palen lag er al in de veertiende eeuw. De Vechtmonding bleef echter een zwak punt. In de zestiende eeuw was zuidelijker in de Vecht al een dam aangelegd bij Hinderdam. Deze dam beschermde het bovenstrooms gelegen land tegen opstuwend Vechtwater. Bij een hoge zeewaterstand kon de Vecht zijn water niet kwijt en overstroomden de oeverwallen tussen de Hinderdam en de monding van de Vecht. Holland pleitte al langer voor verplaatsing van deze dam naar Muiden, zodat de héle Vechtregio beschermd zou zijn. Utrecht zag dat niet zitten, maar gaf uiteindelijk in 1673 toch toe. Zo kwamen in 1674 de zeesluizen bij Muiden. In de negentiende eeuw werden ze ingrijpend verbouwd, waarbij de huidige ‘bassins’ ontstonden waarin de boot met het water op het niveau aan de andere zijde gebracht kan worden.

Veranderende functies
De 20e eeuw was in veel opzichten een eeuw van verandering voor de Vechtmonding. Dat zien we in Muiden heel goed terug. De stedelijke uitbreiding van Muiden viel, zeker vergeleken met andere kernen, nog wel mee. Ingrijpender was de inrichting van het landschap voor de recreatie, de aanleg van de autosnelweg A1 en de recente verlegging daarvan. Die ontwikkelingen markeren precies wat er in Muiden door zijn landschappelijke ligging speelt: van een militair-strategisch en logistiek knooppunt is het sinds de late negentiende eeuw een toeristisch-recreatief centrum geworden. Het functioneert daarbij zowel voor de watersport als voor de overige recreatie. In het rijksmuseum Muiderslot komt naast de militaire functie ook de culturele rol die het in de zeventiende eeuw had aan de orde.

 

Opgesomd: wat herkennen we nog?

  • Het Muiderslot in grotendeels veertiende-eeuwse gedaante.
  • De militair-strategische ligging van het kasteel binnen een systeem van wallen en grachten, gerelateerd aan de plek binnen de Nieuwe Hollandse Waterlinie.
  • De zeer goed herkenbare ruimtelijke relatie van kasteel met omwalling en omgrachting met de stad Muiden, de Vecht, de Zuiderzee (nu IJsselmeer), de aangrenzende veenontginning in de Noordpolder en de relatie met de zeesluizen en zeedijk.
  • De zeesluis als voorbeeld van zeventiende-eeuwse ingenieurskunst.
  • De ruimtelijke relatie van de zeesluis met de Vecht, de historische en moderne werven daarlangs en de huidige waterrecreatie.
  • De ruimtelijke relatie van de zeesluis met de stad Muiden en het Muiderslot aan de horizon.

Beheerder zeesluis: Waterschap Amstel Gooi en Vecht
Beheerder Muiderslot: Rijksmuseum Muiderslot https://www.muiderslot.nl/
Links: https://www.agv.nl/recreatie/watererfgoed/sluizen/groote-zeesluis-muiden/

 

Aanvullende interessante publicaties

Wandel- en Fietstochten