bijgewerkt 15-09-2024
Wat is een Geopark?
Een Geopark is een landschap van wereldniveau met unieke aardkundige, culturele, historische en ecologische waarden. Het is een landschap waarin gewoond, gewerkt en gerecreëerd wordt met steden, dorpen en infrastructuur, met veel landschapsschoon en cultureel erfgoed, dat toegankelijk en interessant is. Anders gezegd: een Geopark is een gebied met een sterke regionale identiteit die is afgeleid van haar natuurlijke en culturele kenmerken. De ontstaansgeschiedenis (geologie en geomorfologie) en de natuur, in combinatie met culturele en regionale tradities en ontwikkelingen vormen de ingrediënten voor een duurzame ontwikkeling ervan. De samenstelling, opbouw en reliëfkenmerken van de ondergrond beïnvloeden in hoge mate de gebruiks- en belevingswaarden van onze leefomgeving. Deze zogenaamde geostructuur beïnvloedt de maatschappelijke betekenis en kwaliteit van onze leefomgeving. Belangrijke geostructuren verdienen daarom bescherming. Dit kan gerealiseerd worden in zogenaamde Geoparken: landschapshistorisch interessante gebieden waarvan de geowetenschappelijke betekenis als bijzonder wordt beschouwd en de aanwezigheid van reliëf en veel opgaand groen borg staat voor een grote belevingswaarde.
Het doel van een Geopark
Het doel van een Geopark is niet alleen de geologie of aardkundige waarden veilig te stellen, maar ook de cultuurhistorische ontwikkelingen. Het gaat daarbij ook om het verhaal, de ontstaansgeschiedenis naar boven te halen en uit te dragen, opdat bewoners en bezoekers meer daarvan kunnen zien en beleven. Mede hierdoor draagt de status Geopark bij aan de identiteit, bekendheid en aantrekkelijkheid van het gebied, ook voor toeristen (“de michelin-ster voor een gebied” (een betrokken gedeputeerde)).Het kwalificeren van aardkundig waardevolle gebieden als Geoparken is aantrekkelijk omdat daarmee de bescherming van kenmerkende kwaliteiten wordt nagestreefd.
De status Geopark
De status van een Geopark beoogt:
- de geodiversiteit te beschermen;
- de geologische geschiedenis in relatie tot de natuur en het culturele erfgoed te vertellen en
- de duurzame economische ontwikkeling te ondersteunen.De toekenning van de status Geopark voegt, ten opzichte van de toekenning als Nationaal Landschap of Park, vooral toe dat hiermee, naast de zorg voor de natuur, ook de ontstaansgeschiedenis en de bijzondere aardkundige en landschapshistorische waarden expliciet worden erkend en zoveel mogelijk behouden blijven. Als een gebied voor beide statussen in aanmerking komt versterken de statussen elkaar en daarmee hun betekenis. De erkenning en toekenning van de status Geopark aan een regio betekent in principe geen nieuwe juridische status voor dat gebied. Het is vooral en met name de toekenning van een kwalificatie aan de regio, waarbij bestaande wet- en regelgeving doorgaans voldoende is. Het is vooral de erkenning van de combinatie van een aantal unieke waarden, met name de aardkundige, ecologische en cultuur-historische waarden, en het beschikbaar en bekend maken daarvan. De aanwijzing van een gebied als Geopark voegt niets extra’s toe aan beschermingsmaatregelen. Wel zullen eventuele veranderingen van het grondgebruik in overeenstemming moeten zijn met bestaande wet- en regelgeving van rijk, provincies en gemeenten.
Waarom dít Geopark
Het beoogde Geopark Heuvelrug Gooi en Vecht bestaat niet alleen uit stuwwal, bos, heide en zand. Rondom de Heuvelrug zijn rivieren zoals de Vecht, de Kromme Rijn en de Grift, de Hollandse Waterlinie, de Grebbelinie en de Romeinse Limes. Juist de grote variatie in landschappen, van hoog en droog naar nat en dras, maken dit gebied aantrekkelijk om te ontdekken. Nu, maar zeker ook in het verleden. En dit zie je terug in de sporen die mensen eeuwen geleden hebben achtergelaten in het landschap op de Heuvelrug.
De aanwezigheid van geologisch erfgoed, bijzondere natuur, gevarieerd landschap en de cultuurhistorie zijn aanleiding voor Stichting Geopark Heuvelrug Gooi en Vecht om te werken aan de Unesco kwalificatie van Geopark.
De procedure om Geopark te kunnen worden
Om Geopark te worden is de eerste stap een aanvraag indienen bij het in 2015 opgerichte Nederlands Forum UNESCO Global Geoparks (NFUGG). Er zijn daartoe inmiddels de Beleidslijn beoordeling aanvraag geoparken en de benodigde stappenplannen ontwikkeld. Het NFUGG adviseert aan de Nationale Unesco Commissie (NUC). De NUC stemt af met onze regering en doet vervolgens het voorstel aan UNESCO Internationaal in Parijs.Alleen door een brede samenwerking tussen stakeholders (eigenaren, beheerders, overheden) en partners vanuit verschillende werkvelden (geologie, natuur, cultuur, educatie, toerisme en de agrarische sector) kan het idee van een Geopark ten volle tot uitdrukking komen. De status van Geopark moet worden verdiend door als regio zelf het initiatief te nemen.
Geoparken in de wereld
Geoparken bestaan sinds 2000 (tot de eersten behoren de Eifel in Duitsland, de Haute Provence in Frankrijk, Lesbos in Griekenland en Maestrazgo in Spanje). Geoparken waren er eerst alleen in Europa en zijn er nu wereldwijd.
Het European Geoparks Network (EGN) is in het jaar 2000 opgericht door vier Geoparken in respectievelijk Frankrijk, Griekenland, Duitsland en Spanje. Doel was te komen tot een betere samenwerking tussen de geoparken op het vlak van “the protection of geological heritage and the promotion of sustainable development of their territories in Europe”.
Met ingang van oktober 2005 is de EGN erkend als de officiële branch in Europa van het in 2004 opgerichte Global Geoparks Network (GGN)
Het Global Geoparks Network (GGN) is in het jaar 2004 opgericht als “an international partnership developed under the umbrella of UNESCO and serves to develop models of best practice and set quality-standards for territories that integrate the protection preservation of Earth heritage sites in a strategy for regional sustainable economic development”.
In 2014 werd de GGN een non-profit organisatie naar Frans recht. Op 17 november 2015 ratificeerden de 195 Lidstaten van de UNESCO het officiële “UNESCO Global Geopark” label, te vergelijken met het UNESCO werelderfgoed label.
UNESCO kent inmiddels internationaal de status Geopark (“for the rights of the memory of the earth” (Unesco-bestuurder)). Voor wat betreft de omvang valt op dat de meeste Geoparken qua oppervlak zeer omvangrijk zijn: Geopark Fforest Fawr in Engeland is bijvoorbeeld 75.000 ha, Geopark De Eifel is bijna 100.000 ha en de Haute Provence ca 200.000 ha. De grenzen bij de diverse Geoparken zijn in principe geologisch bepaald, en/maar volgen deels grenzen van provincies/ regio’s/ gemeentes en niet zelden reeds bestaande grenzen van natuurparken en bufferzones, omdat ze daar vaak gedeeltelijk mee samenvallen. Voor wat betreft de aantallen per land: daar is geen regel voor. Nederland heeft relatief wel veel bijzonderheden op een relatief klein oppervlak en herbergt inmiddels één Geopark: de Hondsrug. In 2000 is het European Geoparks Network (EGN) opgericht. Hierin zijn alle Geoparken van Europa verenigd. Zij wisselen ideeën uit, leren van elkaar en ondersteunen elkaar. Mits er in de samenleving voldoende draagvlak is om de aanwezige geowaarden te beschermen kan aan een gebied de status van Geopark worden toegekend, met - als het internationaal om zeer bijzondere situaties gaat - erkenning van de EU en de UNESCO.
Per maart 2924 zijn er nu internationaal 213 parken in 48 landen en lopen er 15 aanvragen.