bijgewerkt 03-06-2022
bron: © RAAP/Overland
Varend over de Vecht reizen we van de ene naar de andere bijzondere locatie. Meer dan 500 jaar geleden was er in letterlijke zin een hindernis: de Hinderdam. Wat moeten we ons bij zo’n dam voorstellen, en waarvoor was hij bedoeld?
Waar ...
toegevoegd door Geopark
Het gebied
De Vecht als Rijnarm
Om te begrijpen waarom de Hinderdam daar lag, is het nodig om een blik te werpen op de Vecht zelf. Meer dan 3000 jaar geleden was de Vecht ‘slechts’ een geul die het veen in noordelijke richting afwaterde. Op een zeker moment, drie millennia geleden, brak de Rijn naar het noorden door en maakte van de Vecht een Rijnarm. Het werd uiteindelijk een getijderivier, beïnvloed door eb en vloed in de brakke wateren van het Almere, de latere Zuiderzee, het huidige IJsselmeer.
Oplossing voor wateroverlast
Dat betekende ook dat bij hoogwater de Vecht moeilijk kon afwateren en het rivierwater dus opgestuwd werd, met overstromingen tot gevolg. De bisschop van Utrecht liet daarom in 1437 aan de noordgrens van zijn territorium een dam aanleggen. In de dam kwamen sluizen voor de uitwatering en de scheepvaart. Die functies konden daardoor doorgaan. Anders dan bijvoorbeeld de dam in de Amstel of in de Rotte is de Hinderdam nooit uitgegroeid tot een havenstad.
De dam bleef door de jaren een zorgenkindje, niet in de laatste plaats omdat de Hollanders de dijk met enige regelmaat moedwillig beschadigden. Afsnijding van een Vechtbocht voor de scheepvaart betekende dat omstreeks 1548 nieuwe sluizen moesten worden gebouwd. De Hinderdam was vanaf dat moment niet ‘doorlaatbaar’ meer. De afdammende functie verviel met de bouw van de sluizen bij Muiden in 1672-1674. Daardoor was de hele Vecht vrij van invloed van eb en vloed.
Infrastructureel en militair knooppunt
De dam was na 1672 verdwenen, maar Hinderdam bleef een knooppunt. Waar een dam lag, kon het landverkeer eenvoudig de Vecht passeren. Tot 1672 en tussen 1780 en 1819 zorgden bruggen voor een vrije passage over de rivier. In de perioden dat er geen brug lag, functioneerde er een veer. In 1934 verviel de verbinding door de bouw van een brug, verder noordelijk.
Deze belangrijke oversteekplek maakte ook dat de dam van militaire betekenis was. In 1629 werd, als onderdeel van een waterlinie, op het eiland een aarden verdedigingswerk (schans) gebouwd. In het Rampjaar 1672 werd de schans nog versterkt, en in 1673 vervangen door een fort met bastions. De schans werd toen een onderdeel van de Oude Hollandse Waterlinie, die de grote steden in het westen tegen aanvallen moest beschermen.
Door de bouw van de zeesluizen bij Muiden hoefde de dam niet langer verdedigd te worden. De nadruk kwam nu te liggen op het verdedigen van de brug en controleren van verkeer over de Vecht. Verbouwingen vonden plaats in 1848 en 1879-1880. Het fort maakte toen deel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, waarbij door inundaties gebruik kon worden gemaakt van het terreinreliëf en de waterhuishouding. Rondom het fort mocht niet meer in steen worden gebouwd om het schootsveld vrij te houden.
In 1913 volgde de opname in de Stelling van Amsterdam. In 1954 werd het fort buiten militair gebruik gesteld. Het fort heeft sindsdien een natuurbestemming en is niet te bezoeken. Desondanks markeert het nog altijd deze bijzondere plek in de Vecht én de bijzondere gebruiksgeschiedenis van de rivier en zijn oevers.
Opgesomd: wat herkennen we nog?
- De hoger gelegen oeverwallen langs de Vecht.
- Fort Hinderdam als opvolger van de schans uit 1629 van waaruit men de dam kon verdedigen.
- De afsnijding van de bocht in de Vecht uit de zestiende eeuw, waardoor een eiland ontstond.
- Een dam in de oude loop van de Vecht tussen de westoever en de buitenplaats Hinderrust, mogelijk een relict van de oude Hinderdam.
- De buitenplaats Hinderrust op het eiland.
- De buurtschap Hinderdam met historische bebouwing die zijn bestaan ontleent aan de ligging bij een belangrijke passagemogelijkheid van de Vecht.
- Recente houten bebouwing op de oostoever in de buurtschap Hinderdam als verwijzing naar de vroegere kringen (verboden kringen) rond werken van de Nieuwe Hollandse Waterlinie.
Beheerder: Natuurmonumenten https://www.natuurmonumenten.nl/natuurgebieden/fort-hinderdam
Interessante publicaties
- wandeling - Aetsveldroute 11,8 km, VVV