bijgewerkt 05-04-2021
Bron:Telluris en Tastbare Tijd, Roland Blijdenstijn-Provincie Utrecht
Aardkundige waarden
Het centrale deel van de Utrechtse Heuvelrug
Hieronder verstaan wij het deel van de Utrechtse Heuvelrug dat wordt begrensd door de spoorlijn Utrecht-Bilthoven-Amersfoort en de imposante stuwwalpas, die bekend is als de Darthuizerpoort. De heuvelrug wordt er doorsneden door de spoorlijn Utrecht-Maarn-Veenendaal-Ede. In het deelgebied is de heuvelrug aanmerkelijk hoger dan bij Baarn en Soest.
Twee met elkaar vergroeide stuwwallen vormen er een grotendeels T-vormig complex. De verreweg langste van beide stuwwallen koerst bij Amersfoort zuidwaarts tot deze tussen Doorn en Maarn naar het zuidoosten loopt. Het complex stuwwallen wordt aan beide zijden geflankeerd door smeltwater- en windafzettingen. In het westen vormen die een plaatselijk verscheidene kilometers brede zone, in het oosten een smaller terras. De heuvelrug is tussen Doorn en de Darthuizerpoort aanmerkelijk smaller dan elders in het deelgebied.
Langs de noordrand van het gebied liggen een deel van Bilthoven, Den Dolder, Soestduinen en Amersfoort, verder zuidwaarts De Bilt, Soesterberg, Austerlitz, Maarn en Maarsbergen. Aan de zuidwestkant wordt het centrale deel van de heuvelrug gemarkeerd door Driebergen-Rijsenburg en Doorn.
Archeologische waarden
Zeldzame vondst: 13.000 jaar oud bos verstopt onder veen.
Natuur
De Heuvelrug bestaat uit 20.000 hectare aaneengesloten bos- en heidegebied. En als je de flanken meerekent is er zelfs sprake van zo’n 40.000 hectare, met daarin onder andere waardevolle natte natuurgronden. Een gebied waar je in stilte kunt dwalen en alleen de kans loopt opgeschrikt te worden door een bijzondere vogel zoals een vuurgoudhaantje. Waar je je kunt verbazen over een ontmoeting met een zandhagedis, een boommarter of een hermelijn. Er zijn zompige veengebieden maar ook droge stuifduinen. En op veel plekken borrelt en stroomt het water.
De flora en fauna óp deze bijzondere geologische rug ontwikkelde zich in de loop der tijd heel anders dan de natuur aan de zijkanten van deze verhoging. En de mens had hier een belangrijk aandeel in. De Heuvelrug wordt geflankeerd door onder meer de pittoreske Vecht en het Vechtplassengebied. Aan de andere kant loopt de Heuvelrug uit in het karakteristieke landschap van de Langbroekerwetering en de uitgestrekte polders en uiterwaarden van Amerongen. Met in die uiterwaarden het bijzondere natuurgebied de Blauwe Kamer. Een gebied met bloemrijke graslanden, moerassen en ooibossen.
De overgang van de rivier met haar uiterwaarden via een zone van landgoederen, buitenplaatsen en historische kernen naar een reliëfrijk gebied met uitgestrekte bossen en heidevelden is uitzonderlijk.
Cultuur
Oudere en jongere tijdslagen liggen in de Heuvelrug dwarsover elkaar heen: van prehistorische akkers en grafheuvels tot ultramoderne landbouwgebieden en toekomst voorspellende instellingen als het RIVM en het KNMI.
Van oudsher is de Heuvelrug een gebied van boeren, burgers en buitenlui. Een gebied vol boerderijen, landgoederen en zelfs tabaksplantages. Maar ook een gebied vol kastelen en buitenplaatsen. Ook de Koningen van Nederland bouwden in dit gebied hun paleizen. Zij bouwden er in de 17e eeuw hun eerste grote buitenhuizen, waaronder Slot Zeist.
En als de ‘mode’ veranderde, werd het uiterlijk van het huis en de aanleg van de tuinen simpelweg aangepast. En dat typeert de Heuvelrug. De mens zette hier zijn omgeving voortdurend weer naar zijn hand.
Verdeeld over de Heuvelrug liggen honderden kastelen, versterkte huizen en historische buitenplaatsen. De Heuvelrug kent de grootste dichtheid aan buitenplaatsen van Nederland; volgens sommigen zelfs meer dan er langs de Loire in Frankrijk te vinden zijn. De meeste van deze prachtige gebouwen met bijbehorende tuinen, bossen en landerijen liggen in gordels dicht bij elkaar. Veel zijn openbaar toegankelijk.Bekend zijn onder meer de buitenplaatsen van de Stichtse Lustwarande tussen Utrecht en Rhenen en de buitenhuizen langs de door Jacob van Campen in 1647 ontworpen ‘Wegh der Weegen’ tussen Utrecht en Amersfoort. Deze ‘landgoederen zone’ ziet er door toevoegingen uit latere jaren weer heel anders uit dan alle andere zones. En die variatie maakt het juist zo uniek.
Overige informatie
De volgende presentaties, artikelen en websites bieden interessante aanvullende informatie over ...
aardkundige waarden
- Een gedetailleerde omschrijving van de ontwikkeling van natuur, cultuur en landschap staat in de volgende beschrijving:
TELLURIS-Heuvelrug Midden-gedetailleerde gebiedsbeschrijving
In het gebied heeft de provincie de volgende twee aardkundige monumenten benoemd:
- de Lange en Korte Duinen en
- Zwerfsteneneiland Maarn.
Wetenschappelijke bijdragen
- Grondboor en Hamer-kalksteenbanken Midden-Nederland 2006
- Grondboor en Hamer-Artetische put of Kuil van Stoop 2006
- Grondboor en Hamer-EP06-Lange en Korte Duinen 2006
- Grondboor en Hamer-stuwwalontsluiting A28 2006
- Grondboor en Hamer-Zwerfstenenmonumenten in Nederland 2007
- Grondboor en Hamer-Leusderheide 2007
- Grondboor en Hamer-EP22-Darthuizerpoort 2008
- Grondboor en Hamer-EP36-Zwerfsteneneiland Maarn 2010